Toelichting op de balans

Het eigen vermogen van onze gemeente bestaat uit verschillende reserves. In deze paragraaf gaan we alleen in op de hoofdzaken rond deze reserves. De bijlagen die we hieronder noemen, geven een uitgebreider beeld van de diverse reserves en de veranderingen die er in 2022 waren.

Bijlage: specificatie reserves en voorzieningen
Bijlage: specificatie bestemmingsreserve Ontwikkeling Apeldoorn
Bijlage: specificatie algemene reserve
Bijlage: specificatie bestemmingsreserve overlopende projecten

Het overzicht hieronder laat de stand van het eigen vermogen per 31 december 2022 zien.

Mutaties reserves
Hieronder geven we een korte toelichting op de belangrijkste reserves en de ongewone veranderingen in 2022. Volgens het BBV bestaat het eigen vermogen uit drie categorieën: algemene reserve, bestemmingsreserves en saldo van de jaarrekening.

Algemene reserve (07.54)
In de beginbalans is het voordelig rekeningresultaat van 2021 (€ 39,1 miljoen) verrekend met de Algemene reserve. Voor een totaal overzicht van de mutaties verwijzen wij u naar de bijlage 'Algemene Reserve '.

Bestemmingsreserves (07.55)

Bestemmingsreserve Ontwikkeling Apeldoorn (BROA) (toename € 8,5 miljoen)
In de bijlage 'Specificatie bestemmingsreserve Apeldoorn' ziet u welke bedragen uit de BROA we in 2022 hebben gebruikt en welke bedragen we er in hebben gestort.
Daarnaast is in 2022 conform besluitvorming MPB 2022-2025 € 10 miljoen gestort in de BROA ten behoeve van Apeldoorn_2040 / Stadmaken.

Reserve overlopende projecten (ROP) (afname € 1,8 miljoen)
Er blijven elk jaar wel exploitatiebudgetten over, waarvan wij aan uw raad voorstellen die naar de komende jaren door te schuiven. We doen dit voorstel in overeenstemming met de kaderstelling overlopende budgetten en kredieten.

In de jaarrekening 2021 is besloten om € 11,5 miljoen aan ROP’s mee te nemen naar 2022. Op dit overlopende budget zijn in 2022 uitgaven gedaan ter grootte van € 5,9 miljoen en wordt voorgesteld om, getoetst aan de richtlijnen, € 3,9 miljoen als ROP mee te nemen naar boekjaar 2023. Het resterende deel, € 1,7 miljoen, valt als ROP vrij in 2022.

Van de € 3,9 miljoen die als ROP wordt meegenomen naar boekjaar 2023 is € 2,2 miljoen (56%) voor de uitvoering van het plan van aanpak dak- en thuisloosheid. De overige posten zijn uitstel van de Wet Inburgering (€ 0,4 miljoen, 11%), de uitstel van het aanschaffen van headsets naar 2023 (€ 0,3 miljoen, 8%) en het behalen van doelstellingen voor de Wet Open Overheid (€ 0,2 miljoen, 4%). Tenslotte is er nog € 0,8 miljoen (21%) aan diverse kleinere posten die zijn opgenomen als ROP voor 2023.
Van de genoemde € 1,7 miljoen valt € 1,0 miljoen (60%) vrij aan niet bestede Corona-budgetten ten gunste van het resultaat 2022. De overige posten à € 0,7 miljoen valt vrij in verband met diverse kleinere posten.

Vanuit 2022 is voor € 5,8 miljoen aan nieuwe ROP’s opgevoerd, waarvoor wij voorstellen deze, samen met de eerder genoemde € 3,9 miljoen aan ROP’s uit 2021, over te hevelen naar 2023.
Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen wij naar de bijlage ‘Specificatie reserve overlopende projecten’ .

Reserve hoger onderwijs (afname € 0,6 miljoen)
In 2017 heeft de Raad € 2 miljoen beschikbaar gesteld voor hoger onderwijs. Het doel is om meer hoger onderwijs activiteiten te laten plaatsvinden.

Hiervan is € 1,5 miljoen bestemd voor de totstandkoming van het Centrum voor Veiligheid & Digitalisering in samenwerking met de Universiteit Twente, hogeschool Saxion, de Politieacademie, Marechaussee en ROC Aventus. Het centrum is met ingang van schooljaar 2022-2023 van start gegaan. Per 31-12-2022 resteert er nog een bedrag van € 141.000. Dit bedrag is onderdeel van de Reserve Hoger Onderwijs en blijft hiermee beschikbaar voor het initiatief Centrum voor Veiligheid & Digitalisering.

Op 22 december 2022 heeft de Raad besloten om een investeringskrediet van € 650.000 beschikbaar te stellen voor de aanleg van een tijdelijke brug over het kanaal. Deze brug wordt in 5 jaren afgeschreven. De jaarlijkse kapitaallasten bedragen € 134.000, totaal voor 5 jaren € 672.000. Deze kapitaallasten komen ten laste van de Reserve Hoger Onderwijs. Indien de brug na gebruik wordt terugverkocht aan de leverancier, zal deze opbrengst worden gestort in de Reserve Hoger Onderwijs.

Egalisatiereserve explosieven (afname van € 0,3 miljoen)
Deze reserve is in 2016 ingesteld om de kosten voor explosievenruiming in de komende jaren te betalen. Ieder jaar declareren we de opruiming van de explosieven bij het ministerie van BZK. Deze declaratie wordt onderbouwd door een Raadsbesluit. Het geld krijgen wij bij de mei circulaire van het ministerie van BZK. Bij een eventueel tekort in de exploitatie, moeten wij onttrekken uit de egalisatie reserve. De reserve is bedoeld om fluctuaties in de uitgaven op te vangen. In het verleden hebben wij eenmalig geld ontvangen om de eigen bijdrage van de gemeente te kunnen dekken. Uit de eenmalige bijdrage is deze reserve gevormd.

Algemene reserve grondbedrijf
In het overzicht hieronder ziet u het verloop van de algemene reserve van het Grondbedrijf (ARG) in 2022 ná verwerking van het resultaat 2022 . Voor een nadere toelichting op deze bedragen wordt verwezen naar de Paragraaf Grondbeleid onderdeel Vermogenspositie van het Grondbedrijf.

Het resultaat van het Grondbedrijf over 2022 was € 4 miljoen lager dan begroot. De stand van de ARG komt hiermee op € 5,9 miljoen. Dat is € 7,2 miljoen lager dan het per ultimo 2022 vastgestelde benodigd niveau van € 13,1 miljoen. Wij stellen voor om het tekort van € 7,2 miljoen te onttrekken uit de Algemene Reserve en toe te voegen aan de ARG. Hiermee komt het niveau van de ARG op de benodigde weerstandscapaciteit voor het Grondbedrijf.

Meer informatie over het resultaat van het Grondbedrijf en het bestemmingsvoorstel vindt u in het MPG 2023. Een toelichting op het weerstandsvermogen van het Grondbedrijf vindt u in de paragraaf Weerstandsvermogen van deze jaarrekening.

Reserve Onderwijshuisvesting (toename € 1,7 miljoen)
De reserve onderwijshuisvesting is ingesteld voor het opvangen van fluctuaties in uitgaven en inkomsten van de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor het beschikbaar stellen van onderwijshuisvesting. De stortingen en onttrekkingen wordt jaarlijks conform de regelgeving van de raad in de MPB en jaarrekening vastgesteld.
In de begroting 2022 was rekening gehouden met een storting van € 0,9 miljoen. In de realisatie is echter € 0,8 miljoen meer gestort. De hogere storting dan geraamd in de reserve is met name gevolg van het on hold zetten van het Integraal Huisvestings Plan (IHP) waardoor oorspronkelijk geplande investeringen de afgelopen periode niet zijn uitgevoerd. In 2023 wordt het IHP in overleg met de onderwijsorganisaties in Apeldoorn herzien/bijgesteld en vastgesteld middels besluitvorming bij de gemeente. Bijstelling is met name noodzakelijk als gevolg van nieuwe duurzaamheidsnormen en fors gestegen bouwkosten.  
Deze hogere storting in de reserve heeft als consequentie dat de reserve boven de door de gemeenteraad vastgestelde maximum grens van de reserve komt (nota reserves en voorzieningen).  In de MPB 2023-2026 is hierover met de gemeenteraad gesproken. De extra middelen in de reserve zijn nodig om de kapitaallasten van de investeringen in nieuw- en verbouw in het bij te stellen IPH voor de komende jaren voor zover mogelijk te financieren (spaarfunctie).

Reserve Maatschappelijke Opvang en Beschermd Wonen (MO/BW) (toename € 7,8 miljoen)
Deze reserve is ingesteld om investeringen ten behoeve van de transformatie naar beschermd thuis te dekken. Dit is van belang, omdat de regionale rijksbijdrage voor Beschermd Wonen vermoedelijk vanaf 1-1-2024 met een groeipad van 10 jaar wordt afgebouwd. De stortingen bestaan uit de eventuele overschotten op het regionale MO/BW budget met als maximum per jaar vanaf 2022 tot en met 2032 het Apeldoornse deel van het overschot op het budget van de regio voor MO/BW. Het Apeldoornse overschot à € 7,8 miljoen is in de reserve gestort.

Reserve Vernieuwen Bomenbestand (afname < € 0,1 miljoen)
Deze reserve bestaat uit drie onderdelen, met elk een eigen voeding en een eigen bestedingsdoel:
•   Vernieuwen bomenbestand
Voeding: jaarlijks € 13.555 erbij via de begroting;
Doel: het bomenbestand op peil te houden.
•   Compensatieverplichtingen bos en natuur
Voeding: incidenteel door initiatiefnemers die het verlies aan oppervlakte bos en natuur verplicht moeten compenseren en die er voor kiezen om dat via de gemeente te doen;
Doel: natuur en bos compenseren in de hoofdgroen/blauwe structuur in en om de stad (Groene Mal en Beekherstel).
•   Vereveningsbijdrage Vrijkomende Agrarische Bebouwing
Voeding: incidenteel door initiatiefnemers die gebruik maken van de Regeling Functieverandering Vrijkomende Agrarische Bebouwing; als de landschappelijke verevening niet direct gekoppeld aan het initiatief kan plaatsvinden wordt een afdracht gedaan aan de gemeente en dan neemt de gemeente de plicht over;
Doel: de landschappelijke kwaliteit versterken en beleefbaarheid ervan vergroten.

Aangezien zowel de toevoeging aan als onttrekking uit de reserve onzeker is en afhankelijk van de projecten die zich in een jaar aandienen, is met de nota Reserves en voorzieningen 2019-2022 besloten dat deze achteraf bij de jaarrekening door de raad worden vastgesteld. Dat voorkomt dat er steeds tussentijds een begrotingswijziging aan de raad voorgelegd moet worden.

Reserve frictiekosten (toename € 0,1 miljoen)
De reserve frictiekosten dient ter dekking van een nadelig exploitatieresultaat van het Loopbaancentrum (LBC). Bij een voordelig resultaat zal het saldo van het LBC jaarlijks in de reserve worden gestort. In 2022 is er door het Loopbaancentrum een voordelig exploitatie resultaat behaald van € 119.000.

Reserve gebiedsgericht grondwaterbeheer (GGBA) (afname < € 0,1 miljoen)
In het verleden hebben bedrijven verontreiniging veroorzaakt, waarbij met name ontvetters/reinigingsmiddelen in de ondergrond en het grondwater terecht zijn gekomen. Dit is een proces dat zich vaak gedurende decennia heeft afgespeeld. Deze verontreinigingen zijn inmiddels in het grondwater op diepten van 40 à 60 m beneden maaiveld terechtgekomen, waarbij ze zich (vaak) hebben vermengd met verontreinigingen uit andere bronnen. Deze verontreinigingen vormen een soort vlek, die zich over een groot gebied kan verspreiden; dit noemen we een pluim. Van deze pluimen kan vaak echter niet meer worden herleid vanuit welke bron ze zijn gekomen. De bronnen zelf zijn allemaal reeds gesaneerd.
Zolang de verontreiniging zich bevindt op de genoemde diepten is er geen humaan risico en hoeft er wettelijk geen actie te worden ondernomen. Praktisch is dat op genoemde diepten technisch ook niet of nauwelijks mogelijk. Anders wordt het als de verontreinigingen via kwel in lager gelegen gebieden aan de oppervlakte komen, bijvoorbeeld in vijvers of waterspeelplekken voor kinderen in woonwijken. Op het moment dat dit scenario zich voordoet, is de gemeente op basis van haar zorgtaak in kader van de omgevingwet, verplicht om te saneren of maatregelen te nemen.
In de huidige situatie heeft de gemeente de onderzoeks- en saneringsverplichtingen overgenomen van de eigenaren. Met Provincie Gelderland is overeengekomen dat Gemeente Apeldoorn één keer in de vijf jaren een monitoring verricht.

Naar aanleiding van jaarrekening 2021 is deze reserve qua opzet opnieuw bekeken of deze niet beter als voorziening kon worden gecategoriseerd.
Het is echter niet mogelijk om het risico of de eventuele verplichting naar redelijke wijze te bepalen/berekenen, aangezien het niet duidelijk is of de verontreiniging ooit aan de oppervlakte zal komen en indien wel, wanneer, waar en in welke mate. Derhalve is de reserve in stand gehouden.

Reserve Corona (toename € 1,7 miljoen)
De reserve Corona is in het voorjaar van 2021 ingesteld om de extra corona-gerelateerde kosten en steunmaatregelen 2021 en 2022 (voor bijvoorbeeld economie, cultuur, sport, jongeren) voor overbrugging en herstel te dekken. Meer uitgebreide informatie hierover is opgenomen in de paragraaf Corona. Aangezien de pandemie achter ons ligt, wordt voorgesteld om de reserve op te heffen bij vaststelling van jaarrekening 2022.

Bedrijfsvoeringsreserve (toename € 0,7 miljoen)
Deze reserve is per 31 december 2021 € 2,7 miljoen. Dit saldo is het resultaat van de onttrekkingen op basis van besluitvorming van de Directie en een storting ten gunste van de reserve als gevolg van het niet volledig invullen van vacatures door nieuw personeel of inhuur.
De Raad heeft de bovengrens van deze reserve vastgesteld op een maximum van € 2,0 miljoen. Deze bovengrens is echter tijdelijk verhoogd met € 1,0 miljoen (extra storting vanuit het jaarrekeningresultaat 2021), waardoor het saldo binnen het door de Raad vastgestelde kader blijft.

Reserve Zwitsalpark (afname € 0,1 miljoen)
De reserve Zwitsal is gevormd ten behoeve van de gebiedsontwikkeling op het voormalig Zwitsal terrein. De kosten van de gebiedsontwikkeling in programma 9 (plankosten, lasten van gepleegde investeringen, ambtelijke inzet en overhead) en de vastgoedexploitatie in programma 1 (huuropbrengsten en onderhoudskosten) worden verrekend met de reserve Zwitsal. In 2022 is een partner geselecteerd om een gezamenlijke ontwikkeling te komen. De partner betreft Schipper-Bosch.

Reserve sportactiviteiten (afname < € 0,1 miljoen)
Ondersteuning van sportactiviteiten. De storting of onttrekking wordt jaarlijks door de raad in de MPB vastgesteld, danwel middels een apart raadsbesluit.
Specifieke doelen van bestedingen uit de reserve zijn:

• Reorganisatie accommodaties (velden)
• Reservering voor co-financiering bij subsidieaanbod ministerie/provincie inzake sportevenementen

Reserve Hoogspanning de Maten (afname < € 0,1 miljoen)
Bij de behandeling van de jaarrekening 2018 heeft de raad ingestemd om € 2 miljoen van het rekeningresultaat 2018 te storten in een in te stellen bestemmingsreserve voor het ondergronds brengen van hoogspanningslijnen in De Maten.
Bij de behandeling van de jaarrekening 2020 heeft de raad nog een keer ingestemd om € 2 miljoen van in dit geval het rekeningresultaat 2020 te storten in de bestemmingsreserve Hoogspanning de Maten. Daarmee is er € 4 miljoen in de reserve gestopt. In 2022 zijn er geringe uitgaven geweest.

Reserve topsportevenementen (afname < € 0,1 miljoen)
De storting of onttrekking wordt jaarlijks door de raad in de MPB vastgesteld, danwel middels een apart raadsbesluit. De Topsportevenementenreserve is in 2009 door de raad ingesteld om het mogelijk te maken regelmatig te participeren in het naar Apeldoorn (in het bijzonder Omnisport) halen van topsportevenementen.